Adam Marszałkowicz (1930 - 1934)

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej 30 października 1896 roku, we wsi Stronie w powiecie limanowskim. Rodzina przeniosła się stamtąd do Nowego Sącza, a następnie do Lwowa.

 

Młody Adam Marszałkowicz był skautem, a w 1914 roku jako ochotnik do kompanii skautowej Legionu Wschodniego, później był żołnierzem II Brygady Legionów Polskich. Walczył w jej szeregach w kampanii karpackiej 1914/1915 oraz w obu kampaniach na Wołyniu w roku 1915 i 1916. Następnie trafił do szkoły podoficerskiej w Mińsku Mazowieckim. W czasie kryzysu przysięgowego w lecie 1917 roku Adam Marszałkowicz jako obywatel Galicji nie musiał składać przysięgi na rzecz cesarza i pozostał na służbie w Polskim Korpusie Posiłkowym (Polnische Wehrmacht).

 

Gdy w lutym 1918 roku generał Józef Haller przeszedł pod Rarańczą na drugą stronę frontu i połączył swoją II Brygadę z Korpusem Wschodnim, Marszałkowicz został aresztowany w miejscowości Dolina. Zbiegł, ukrywał się pod przybranym nazwiskiem, wreszcie w październiku 1918 roku wstąpił do powstającego Wojska Polskiego i uczestniczył w walkach o Lwów. W następnym roku otrzymał urlop na kontynuowanie nauki, przerwał go jednak w maju 1920 roku, aby włączyć się w akcję plebiscytową na Śląsku Cieszyńskim.

 

Po powrocie do Lwowa wstąpił Grupy Obrony Lwowa Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej podpułkownika Romana Abrahama. 9 lipca 1920 roku uzyskał awans na stopień podporucznika Wojska Polskiego, 14 czerwca 1921 roku Adam Marszalkowicz został bezterminowo urlopowany z wojska w celu kontynuowania nauki i podjęcia studiów. Wreszcie zdał maturę i ukończył Wyższe Kursy Ziemiańskie we Lwowie.

 

10 stycznia 1924 roku ożenił się we Lwowie z Zofią Turnau, żona wniosła w posagu niewielki majątek ziemski w Zgłobicach koło Tamowa. W 1929 roku został zastępcą dyrektora Składnicy Kółek Rolniczych w Tarnowie, w roku następnym, 23 grudnia 1930 roku, odebrał urzędowanie z rąk burmistrza Michała Skowrońskiego, mianowany przez wojewodę komisarzem rządowym. Mianowano także zastępcę komisarza - Hermana Mutza, trzech asesorów oraz 16 osobową radę przyboczną.


Pierwsze posiedzenie Tymczasowy Zarząd Miasta odbył 27 grudnia 1930 roku, rada przyboczna zaś 30 grudnia 1930 roku. Urząd mieścił się w tymczasowej siedzibie przy ulicy Wałowej 20, gdyż sale w Ratuszu przekazano już do dyspozycji muzeum.


Podstawowym zadaniem nowych władz Tarnowa było ograniczenie wydatków i poprawa kondycji miejskich finansów. Dokończono budowę rzeźni miejskiej, którą otwarto w czerwcu 1931 roku, przyłączono Tarnów do elektrowni w Mościcach, co nastąpiło ostatecznie latem 1931 roku, kontynuowano pomoc dla bezrobotnych bez prawa do zasiłku, których było w Tarnowie na początku 1931 roku przeszło 400. Samochód kupiony na potrzeby magistratu przez burmistrza Janusza Rypuszyńskiego przeznaczono na karetkę pogotowia ratunkowego.


Trwał kryzys gospodarczy, wielkim problemem w mieście był również brak mieszkań. Powołano np. specjalną komisję, która miała za zadanie sprawdzić, czy w barakach dla biednych nie mieszkają ludzie lepiej sytuowani. Miano ich wyeksmitować, a na ich miejsce zakwaterować biedniejszych. Nie pozwalano też mieszkać w barakach ludziom spoza Tarnowa.


28 kwietnia 1931 roku oddano uroczyście "Pomnik Nieznanego Żołnierza", według projektu inż. Bronisława Kulki. Odsłonięciu pomnika towarzyszyła olbrzymia uroczystość patriotyczna. Kilka miesięcy później, w sierpniu, odbył się w Tarnowie X Ogólny Zjazd Legionistów Polskich z udziałem 10 tysięcy osób, w tym prezydenta Ignacego Mościckiego, marszałka Sejmu Kazimierza Świtalskiego, marszałka Senatu Władysława Raczkiewicza, premiera Aleksander Prystora oraz sporej grupy generałów.

 

6 października 1931 roku po raz ostatni posiedzenie rady przybocznej odbyło się w sali ratusza. 9 października kierownictwo połączonych muzeów miejskiego i diecezjalnego powierzono księdzu prałatowi doktorowi Stanisławowi Bulandzie, siedzibą władz miasta stał się zaś budynek przy Bernardyńskiej 24. W grudniu 1931 roku w Ratuszu otwarto pierwszą muzealną ekspozycję. W otwarciu oprócz władz miejskich i kościelnych uczestniczył również Eugeniusz Kwiatkowski, ówczesny dyrektor Państwowej Fabryki Związków Azotowych. Ludność Tarnowa liczyła w 1931 roku 44.927 osób, w tym 19.330 Żydów i 200 Ukraińców. Majątek miasta szacowano na 8 798 000,76 złotych, a dług Tarnowa wynosił w tym czasie 3 399 320, 76zł.


Rok 1932 przyniósł miastu kilka spektakularnych wydarzeń - Tarnów odwiedził po raz kolejny prezydent Mościcki, otwarto w mieście wystawę prób i wzorów przemysłu krajowego, a kino "Marzenie" rozpoczęło wyświetlanie filmów dźwiękowych. Istotniejsze konsekwencje miał jednak fakt, iż w połowie 1932 roku rozpoczęły się konflikty w gronie członków Tymczasowego Zarządu Miasta. Jeden z asesorów, płk. Maksymilian Hoborski, przesłał do starosty memoriał, będący praktycznie donosem na komisarza rządowego. Spór trwał, komisarz Marszałkowicz zagroził asesorowi sądem, tymczasem wkrótce odwołany został przez wojewodę "wieczny" wiceburmistrz, a wówczas wicekomisarz, dr Herman Műtz oraz A. Margulies, przewodniczący komisji rewizyjnej. Równolegle toczył się zatarg komisarza z dyrektorem miejskiej elektrowni inżynierem Zawadzkim. Na oskarżenia Marszałkowicza dyrektor Zawadzki skierował sprawę do sądu i proces wygrał.


Rok 1933 rozpoczął się od strajku robotników zatrudnionych przy robotach publicznych - regulacji Wątoku i budowie ulic i chodników. W mieście bez pracy pozostawało już przeszło 800 osób. Strajkują wywalczyli oni dla siebie deputaty żywnościowe i tygodniowe odprawy przy zwolnieniu z pracy.


W marcu 1933 roku wojewoda dokonał kolejnych roszad w składzie Tymczasowego Zarządu Miasta i rady przybocznej. W składzie rady znalazła się m.in. Adela Sobolewska, pierwsza kobieta w tarnowskim samorządzie. 13 lipca 1933 roku, na mocy nowej ustawy dotychczasowy komisarz został prezydentem miasta Tamowa, a jego dwaj zastępcy wiceprezydentami. Od dnia wejścia w życie ustawy Zarząd Miasta pozbył się przymiotnika "tymczasowy". Po kolejnych wyborach Tarnów jako miał mieć 40 radnych, a w składzie zarządu: prezydenta miasta, dwóch wiceprezydentów i czterech ławników, poprzednio tytułowanych asesorami.


Żadne zmiany nomenklatury, ani roszady personalne nie poprawiały jednak złej sytuacji finansowej miasta, której poprawianie deklarował Adam Marszałkowicz w roku 1930. Budżet nadwyrężyły roboty publiczne, przy których zatrudniano coraz większą liczbę bezrobotnych tarnowian. Coraz więcej pieniędzy pochłaniała także dotacja do deficytowej linii tramwajowej.


Wybory samorządowe odbyły się 10 grudnia 1933 roku. Przy niskiej, jak na ówczesne standardy, frekwencji (60%), socjaliści zdobyli 17 mandatów, 23 przypadły Blokowi Gospodarczemu, ugrupowaniu zbliżonemu do BBWR. Po raz pierwszy do rady miejskiej w Tarnowie wybrano dwie kobiety - Lidię Ciołkosz, żonę Adama, z PPS, zaś z listy prorządowej Jadwigę Bodzoniównę.


Gdy na początku 1934 zebrała się po raz ostatni dawna rada przyboczna sam prezydent Marszałkowicz przedstawił wyliczenie, z którego wynikało, iż dług miasta wzrósł od 1930 do końca 1933 roku z 3 399 320 do 7 245 488. Deklarowana przez komisarza w momencie obejmowania rządów sanacja finansów miejskich zakończyła się więc podwojeniem długów. W lutym 1934 roku Marszałkowicz przestał pełnić obowiązki prezydenta, zastąpił go na krótko, do wyboru nowego prezydenta przez nowo wybraną radę, starszy radca Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie Jan Milanicz. 12 maja wybrano ostatniego przed wybuchem wojny prezydenta Tarnowa - Mieczysława Brodzińskiego.

 

Adam Marszałkowicz po odejściu z funkcji zmienił poglądy polityczne i przeszedł z BBWR w szeregi PPS. Od roku 1938 do wybuchu wojny zarządzał przyzakładowym gospodarstwem rolnym Zjednoczonych Zakładów Azotowych w Mościcach.


Podczas okupacji działał w ZWZ i AK. Pod sam koniec wojny uzyskał awans do stopnia kapitana. W jego majątku w Zgłobicach czynna była tajna wytwórnia granatów na potrzeby konspiracji. W styczniu 1945 roku Marszałkowicz wyjechał do Krakowa, a następnie do Wrocławia, gdzie został pierwszym dyrektorem Ogrodu Zoologicznego.

 

Pracował w wielu przedsiębiorstwach i instytucjach na Dolnym Śląsku do roku l960. Zmarł 19 kwietnia 1964 roku, spoczywa we Wrocławiu na cmentarzu Świętej Rodziny na Sępolnie.

06.04.2011
Twój komentarz:
Ankieta
Czy weźmiesz udział w nadchodzących wyborach samorządowych?
| | | |