Kolejne 10 lat w dziejach Polski, a więc i Tarnowa miało charakter przełomowy. Na początku tej dekady byliśmy, przynajmniej na papierze, jedną z gospodarczych światowych potęg, 10 lat później losy systemu zwanego naukowym socjalizmem były już przesądzone. Także w Tarnowie wydarzenia sierpnia roku 1980, oraz następny okres - stanu wojennego i podziemnej "Solidarności" znajdowały żywy oddźwięk. Nie samą jednak polityką żyli tarnowianie.
Po burzliwie przebiegających w Tarnowie wydarzeniach października 1956 roku i marca roku 1968, następne przejawy "antypaństwowej" i "antysocjalistycznej" działalności pojawiły się w mieście w drugiej połowie lat 70. Pod Kartą Praw Robotniczych Komitetu Samoobrony Społecznej KOR, opublikowaną w drugim obiegu w sierpniu 1979 znalazły się dwa podpisy mieszkańców Tarnowa. Jednym z nich był Wacław Mojek, nieżyjący już artysta - plastyk. Od października 1979 roku wychodziły niezależne "Wiadomości Tarnowskie", których redaktorzy współpracowali z krakowskim Studenckim Komitetem Solidarnościowym. Na początku roku 1980 podjęto nawet próbę stworzenia w Tarnowie Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych, działania te zostały jednak udaremnione przez milicję i SB, ale w marcu tego samego roku, przed wyborami do sejmu, kolportowano w mieście ulotki "Chcesz głodować - idź głosować", zorganizowano także obchody rocznicy zbrodni katyńskiej w kościele OO Filipinów.
W powszechnej opinii lato 1980 roku minęło w Tarnowie spokojnie i bez strajków, co jednak nie do końca jest prawdą. Już w lipcu wstrzymano na krótko pracę w Zakładach Mechanicznych "Tarnów", w sierpniu swoje żądania przedłożyła dyrekcji grupa kilkudziesięciu pracowników Zakładów Azotowych, a za działalność na terenie "Tamelu" trafił pod koniec sierpnia do więzienia Ryszard Strach.
Na przełomie sierpnia i września w największych zakładach rozpoczęły działalność pierwsze komitety założycielskie nowych związków zawodowych, jeszcze bez nazwy "Solidarność". Pod koniec września 1980 roku utworzono w Tarnowie Komisję Koordynacyjną, której przewodniczącym został Andrzej Nowicki z Zakładów Azotowych. W jej składzie znaleźli się przedstawiciele zakładów pracy z terenu całego województwa tarnowskiego.
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku wprowadzono stan wojenny. Siedziba delegatury "Solidarności" w Tarnowie została zajęta przez funkcjonariuszy SB, w całym regionie małopolskim internowanych zostało blisko 350 osób. W Tarnowie zatrzymani zostali m.in.: Karol Krasnodębski, przewodniczący tarnowskiej delegatury, Tadeusz Kurlej, Andrzej Sikora, Józef Barczyński, Zbigniew Mojek, Antoni Bahr, Roman Wojtoń, przewodniczący i członkowie Komisji Zakładowych "Solidarności" w największych zakładach pracy. Większość internowanych została zwolniona wiosną następnego roku.
14 grudnia zorganizowano strajk w Zakładach Mechanicznych, następnego dnia strajk odbył się również w "Tamelu", ale został spacyfikowany przez ZOMO.
Struktury podziemnej "Solidarności" zaczęto tworzyć od początku stanu wojennego, ale za początek ich istnienia w Tarnowie uważa się marzec 1982 roku, kiedy rozpoczęto wydawanie pisma "Wolni i Solidarni". W maju 1982 roku powołano Tymczasową Tarnowską Komisję Koordynacyjną "Solidarności". 11 listopada 1982 roku na Placu Katedralnym pojawił się kilkumetrowy kwietny krzyż, przy którym odbywały się demonstracje. Pomimo interwencji milicji krzyż istniał aż do 1987 roku. Przy Grobie Nieznanego Żołnierza odbywały się uroczystości i manifestacje, w latach 80. było to miejsce permanentnej konfrontacji władzy ze społeczeństwem.
W samym Tarnowie wychodziło łącznie w latach 1982 - 1989 jedenaście podziemnych czasopism. Pierwszym było "Wolni i Solidarni", adresowane przede wszystkim do pracowników Zakładów Mechanicznych. Wszystkie ukazywały się w nakładzie od kilkudziesięciu do kilkuset egzemplarzy. Były wśród nich efemerydy - "Tamelowiec" ukazał się tylko raz, "Nadzieja" i Jednodniówka Tajnej Komisji Zakładowej "Solidarność", wydawana w Zakładach Mięsnych, miały dwa numery, najwięcej wydano "Tarniny" i "Świata Pracy" - przeszło 30 numerów.
Nie samą wielką polityką żyli jednak tarnowianie. W roku 1980 miasto uroczyście obchodziło 650-lecie nadania praw miejskich. Jednym z głównych organizatorów obchodów było Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Tarnowskiej. Rada Państwa nadała Tarnowowi z okazji 650 - lecia Order Sztandaru Pracy I Klasy. Wydano informator poświęcony historii i współczesności Tarnowa, przygotowano okolicznościowy medal i znaczek. Wydana została "Teka grafik", ukazały się "Dokumenty lokacyjne Tarnowa" pod redakcją Stanisława Wróbla oraz książka Stanisława Potępy "Fiakrem po Tarnowie".
Życie kulturalne Tarnowa, rozwijało się na tyle, na ile było to możliwe w ówczesnych warunkach. 1 września 1979 roku decyzją Ministra Kultury i Sztuki powołano w Tarnowie Państwową Ogólnokształcącą Szkołę Muzyczną. Szkoła istniała w mieście wcześniej, ale nie prowadziła zajęć ogólnokształcących. W 1983 roku powstała dziecięca orkiestra kameralna. Zespół wkrótce stał się sławny, koncertował w kraju i zagranica, zbierał pochlebne recenzje, przestał jednak istnieć w roku 1991, gdy uczniowie ukończyli szkołę średnią, nie było zaś funduszy na kontynuowanie działalności w innej formule.
W lutym 1981 roku oficjalnie rozpoczął działalność Klub Inteligencji Katolickiej. W październiku tego samego roku Tarnowskie Towarzystwo Muzyczne po raz pierwszy zorganizowało ogólnopolską imprezę muzyczną pod nazwą "Tydzień Młodych Talentów", w 1983 zmieniono nazwę na "Tydzień Talentów", pod którą impreza odbywa się do dzisiaj. Tarnowskie Towarzystwo Muzyczne działało w mieście bardzo aktywnie. Jego tradycje sięgają roku 1869. Po II wojnie reaktywowano działalność Towarzystwa dopiero w roku 1976. Siedziba TTM mieściła się początkowo przy Wałowej 10, a od 1984 roku Towarzystwo dysponowało lokalem w Rynku 14. Prowadziło działalność edukacyjną i propagatorską. Koncerty muzyki klasycznej odbywały się regularnie w Sali Lustrzanej, ratuszu, katedrze, ale także na zamku w Dębnie, czy w muzeum w Bochni. 1 października 1984 roku odbył się w Tarnowie koncert zorganizowany z okazji Międzynarodowego Dnia Muzyki - "Pasja według św. Łukasza" pod dyr. Krzysztofa Pendereckiego.
11 maja 1985 roku przy ulicy Wałowej odsłonięto pomnik generała Józefa Bema, autorstwa Bogdany Drwal i Stefana Niedorezo. Powstanie pomnika w Tarnowie było efektem przeszło stuletnich starań. Po raz pierwszy postulat takiego upamiętnienia postaci generała pojawił się w roku 1881, w 50 rocznicę Powstania Listopadowego. Wtedy powołano w Tarnowie komitet pod przewodnictwem Karola Kaczkowskiego. Mimo autonomii władze zaborcze zakazały jednak publicznej zbiórki funduszy na ten cel. W roku 1910 udało się jedynie umieścić pamiątkową tablicę na domu, który stoi w miejscu, gdzie stał dom rodziców generała. W 1929 roku wzniesiono mauzoleum, sprawa budowy pomnika wróciła w 1956 roku po powołaniu Tarnowskiego Towarzystwa Przyjaciół Węgier. Trzeba było jednak kolejnych 30 lat, by pomysł zrealizować. Proponowano różne lokalizacje pomnika - Plac Bema, Plac Wolności, tam, gdzie dziś stoi Pomnik Ofiar Stalinizmu, placyk przy ulicy Krakowskiej przed dzisiejszym Muzeum Etnograficznym, a nawet plac przed hotelem "Tarnovia". Władze miasta proponowały dwa miejsca - ulicę Wałową, lub Dworcową, przy plantach. Pamiętać trzeba, że wówczas ulica Wałowa nie była deptakiem, mimo to zdecydowano się na tą właśnie lokalizację. Rok później, w maju 1986 roku dzięki staraniom Tarnowskiego Towarzystwa Przyjaciół Węgier, na skwerze przy ulicy Krakowskiej stanął pomnik Sandora Petofiego, dar węgierskiego rzeźbiarza Gustawa Palfy.
W marcu 1987 roku w Domu Kultury Zakładów Azotowych odbyła się z kolei pierwsza edycja Tarnowskiej Nagrody Filmowej, przeglądu filmów polskich, organizowanego do dzisiaj przez Tarnowskie Centrum Kultury w kinie "Marzenie" .
W 1987 roku odwiedził Tarnów papież Jan Paweł II. Jako metropolita krakowski Karol Wojtyła wielokrotnie odwiedzał teren diecezji tarnowskiej i samo miasto. Po raz ostatni przed wyborem na papieża był w Tarnowie 10 września 1978 roku, kiedy to uczestniczył w diecezjalnych uroczystościach ku czci św. Stanisława i przemawiał na placu przed tarnowską katedrą, gdzie stoi obecnie jego pomnik, odsłonięty 29 czerwca 1981 roku, wykonany w brązie wg projektu Bronisława Chromego. 9 czerwca 1987 roku wieczorem papieski śmigłowiec wylądował na boisku "Unii" Tarnów. Papież przejechał ulicami miasta pomiędzy szpalerem mieszkańców do siedziby biskupów tarnowskich. Program pielgrzymki nie przewidywał tego dnia żadnych spotkań, ale przed kurią zgromadziły się tłumy młodzieży. Papież przemówił do młodzieży z okna kurii, zaimprowizowane spotkanie trwało około 10 minut. Następnego dnia spotkanie z wiernymi odbyło się na nowym osiedlu Jasna II. Ołtarz ustawiono na fundamentach budowanej świątyni pod wezwaniem bł. Karoliny. Na nabożeństwo, podczas którego Jan Paweł II beatyfikował Karolinę Kózkównę przybyli do Tarnowa przedstawiciele rolników z całego kraju. Przed rozpoczęciem nabożeństwa papież poświęcił 126 kamieni węgielnych pod budowę obiektów sakralnych. Mszę koncelebrowało 160 biskupów i kapłanów. Po zakończeniu uroczystości papież poinformował o podniesieniu do godności arcybiskupiej ordynariusza diecezji tarnowskiej, biskupa Jerzego Ablewicza. Tego samego dnia po południu, o 14.45, na Placu Katedralnym w Tarnowie Jan Paweł II celebrował uroczyste nieszpory o Najświętszym Sakramencie z udziałem kapłanów i zakonnic. Homilia wygłoszona do duchowieństwa podczas nieszporów była ostatnim przemówieniem papieża w Tarnowie. Po nabożeństwie papież odleciał do Krakowa.
Jednym z powodów papieskiej pielgrzymki do Tarnowa był obchodzony w roku 1986 jubileusz 200 - lecia Diecezji Tarnowskiej. Obchody zainaugurowano 13 marca 1986 roku w Bazylice Katedralnej. 5 września odbyła się w Tarnowie w ramach jubileuszu diecezji Konferencja Plenarna Episkopatu Polski, a od 7 do 9 września centralne uroczystości jubileuszowe pod przewodnictwem kardynała Józefa Glempa, Prymasa Polski.
W tym samym roku odbył się po raz pierwszy w Tarnowie Tydzień Kultury Chrześcijańskiej
Za symboliczne zakończenie siódmej dekady niepodległości można uznać natomiast odsłonięcie na Placu Drzewnym, 8 października 1988 roku pomnika Wincentego Witosa, postaci, o której przez wiele lat w PRL wolano milczeć.
